АРАЛ ӨҢІРІНДЕГІ КӨЛЕҢКЕЛІ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ КӨШІ-ҚОН ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАРДЫҢ ЖАҢА АУҚЫМЫ РЕТІНДЕ
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/ISMO.2023.51.1.010Кілт сөздер:
экологиялық көші-қон, Арал теңізінің апаты, Қазақстан, халықтың көші-қоны, демография, қоршаған орта, заңсыз миграция, мемлекеттік шекараАннотация
Бүгінгі таңда көші-қон саласындағы ең өзекті зерттеу бағыттарының бірі экологиялық көші-қон болып табылады. Халықтың қоныс аударуына байланысты мәселелер қоршаған ортаның теріс үдемелі және жаңадан анықталған өзгерістеріне байланысты шиеленісе түседі. Табиғи сипаттағы өзгерістермен бірге антропогендік әсер ету нәтижесінде табиғи объектінің экологиялық жағдайын пертурбациялау ерекше болып табылады, бұл оған жақын және одан алыс орналасқан халыққа өте теріс әсер етеді.
Зерттеудің мақсаты экологиялық апат аймағы ретінде Арал аумағынан қоныс аударатын адамдардың едәуір санын, бірқатар ерекшеліктеріне байланысты жасырын «көлеңкелі» сипаты бар экологиялық мигранттарды анықтау болып табылады.
Жұмыс өңіртану, халықаралық қатынастар, көші-қон, экология және демография саласындағы зерттеушілер үшін пәнаралық ғылыми маңыздылыққа ие, сондай-ақ зерттелетін аумақта экологиялық көші-қонды анықтау жөніндегі құралдарды әзірлеуге елеулі үлес қосады. Ғылыми зерттеу экологиялық көші-қон туралы заңнаманы жетілдіру үшін пайдаланылуы мүмкін, сонымен қатар экологиялық апаттардың салдарынан осындай әлеуметтік-экономикалық салдардың алдын алуға ықпал етеді.
Зерттеу нәтижелері «Аймақтану» және «халықаралық қатынастар» білім беру бағдарламаларының студенттері мен магистранттары үшін оқылатын пәндердің оқу материалы ретінде қолданылуы мүмкін.
Ғылыми жұмыста негізгі әдістер ретінде салыстырмалы, тарихи, логикалық, жүйелік тәсіл әдісі және корреляциялық талдау қолданылды.
Жүргізілген жұмыстың нәтижесінде авторлар «көлеңкелі экологиялық көші-қон» сияқты құбылысты себеп факторларымен қалыптасқан құбылыс ретінде анықтады: Арал теңізінің апатты кебуіне әкелген ирригациялық суару саясатының нәтижесінде осы аймақтың (ауданның) өнеркәсіптік-ауылшаруашылық кешенінің толық құлдырады, бұл сөзсіз адами ресурстардың сарқылуына әкеледі.
Авторлар «көлеңкелі экологиялық көші-қон» ұғымын әзірледі; басында Арал теңізінің экологиялық апаты болған экологиялық көші-қонды бастаған оқиғалар тізбегі ұсынылған. Зерттеу антропогендік сипаттағы ұқсас экологиялық апаттардың алдын алуға және экологиялық босқындардың қорғалу деңгейін арттыруға ықпал етеді.
Зерттеу қорытындылары құқықтық құжаттарға түзетулер енгізу, зардап шеккен халыққа әлеуметтік қолдау көрсету жөніндегі бағдарламаларды ұлғайту, сондай-ақ көші-қон процестерін зерттеу жөніндегі ғылыми әдебиеттерде қолданылуы мүмкін
