ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ КҮШТЕР ТЕПЕ-ТЕҢДІГІ: ӨҢІРДЕГІ СЫРТҚЫ КҮШТЕР

Аннотация

Бұл мақалада сыртқы мемлекеттік субъектілерді және Шанхай ынтымақтастық ұйымының (ШЫҰ) рөлін терең зерттеу арқылы Орталық Азиядағы дамып келе жатқан күштер балансы зерттеледі. Ол халықаралық қатынастардағы күштер тепе-теңдігінің теориялық негізін құрудан, оның тарихи эволюциясын және қазіргі геосаяси контексттерде қолданылуын көрсетуден басталады. Мақаланың өзегі екі негізгі аналитикалық бөлімге бөлінген.

Бірінші бөлімде сыртқы державалардың, ең алдымен Ресей мен Қытайдың Орталық Азияға қатысуы қарастырылады. Ол Ресейдің тарихи, экономикалық және әскери байланыстары арқылы, оның ішінде энергетикалық инфрақұрылымды және ҰҚШҰ сияқты аймақтық қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастық шеңберін пайдалану арқылы тұрақты ықпалын егжей-тегжейлі сипаттайды. Қытайдың өсіп келе жатқан ізі «Белдеу және жол» бастамасы, ауқымды инфрақұрылымдық инвестициялар және сауда мен энергетика саласындағы ынтымақтастықты арттыру арқылы бағаланады. Бұл мақалада екі державаның Орталық Азияның саяси және экономикалық болашағын қалыптастыруда стратегиялық бәсекелестігі және кейде ынтымақтастығы туралы айтылады.

Екінші бөлім ШЫҰ-ның аймақтық геосаясатты қайта калибрлеудегі институционалдық рөлін зерттейді. Ол ұйымның аймақтық қауіпсіздікке, экономикалық ынтымақтастыққа және көпжақты дипломатияға қосқан үлесін бағалайды. Мақалада ШЫҰ Орталық Азия мемлекеттеріне ұжымдық мүдделерді бекіту үшін платформа ұсына отырып, сыртқы әсерге делдалдық жасауға көмектесетін тұрақтандырушы негіз ретінде қызмет ететіні айтылады.

Тарихи талдауды, заманауи деректерді және институционалдық шолуды пайдалана отырып, мақала Орталық Азияның күштер балансы динамикалық түрде өзгеріп жатыр, Қытай Ресейдің дәстүрлі үстемдігімен қатар ықпалды күшейтеді деген қорытындыға келеді. ШЫҰ көбінесе Қытай мен Ресей мүдделерінің кеңеюі ретінде қабылданса да, аймақтық елдерге осы қуат динамикасын үлкен агенттікпен басқару механизмін ұсынады.